Berberys - co to za roślina i jakie ma właściwości?

Berberys jest krzewem ozdobnym o niezwykłych właściwościach, a bardzo często można spotkać w przydomowym ogrodzie. Niewątpliwie jego zaletą jest wyjątkowy, niepowtarzalny wygląd, który doskonale zdobi i wypełnia przestrzeń. Oprócz walorów wizualnych roślina od setek lat doceniana jest za swoje właściwości lecznicze, które z powodzeniem wykorzystywane są w ziołolecznictwie i medycynie ludowej.

Każda część wyróżnia się prozdrowotnym działaniem i możliwością wykorzystania w celu niwelowania nieprzyjemnych objawów chorobowych. Berberis vulgaris i jego poszczególne elementy zawierają duże ilości witamin i soli mineralnych, dzięki czemu możliwe jest uzyskanie leczniczego działania na ustrój człowieka. Przez ziołoleczników szczególnie doceniany jest pozytywny wpływ na pracę wątroby oraz całego układu pokarmowego, a także uspokajające i wyciszające działanie na psychikę człowieka. Co warto wiedzieć o właściwościach berberysu? Jakie działanie na organizm człowieka mają jego poszczególne części?

Berberys - co warto wiedzieć?

Coraz większa część społeczeństwa zaczyna zauważać wpływ żywienia i aktywności fizycznej na swój organizm i samopoczucie. Wiele osób całkowicie zmienia swoją relację z żywieniem i porzuca niezdrowe nawyki, dzięki czemu możliwa jest znaczna poprawa ogólnej kondycji ustroju. Osoby choć w niewielkim stopniu pasjonujące się ziołolecznictwem zdają sobie sprawę, że zioła są prawdziwym superfoods, które obfitują w witaminy, antyoksydanty oraz sole mineralne. Dodanie ich do codziennej diety lub suplementowanie pomaga skutecznie uzupełnić podaż najważniejszych składników dla organizmu człowieka, a dodatkowo uzyskać prozdrowotny efekt terapeutyczny w walce z posiadanymi schorzeniami. Jedną z roślin, która od wieków cieszy się popularnością w medycynie naturalnej jest berberis.

Zgodnie z najnowszą wiedzą botaniczną jest on krzewinką, która należy do bardzo licznej gromady berberysowatych. W całkowicie naturalnym środowisku, niezależnie od gatunku, porasta tereny Azji oraz Himalajów, gdzie znajduje najlepsze warunki do wzrostu i plonowania. Obecnie poznanych jest około 600 gatunków krzewinki, a w Polsce najpopularniejsza odmianą jest berberys zwyczajny. Posadzony w ogródku jest niezwykle uniwersalnym krzakiem, który doskonale prezentuje się w towarzystwie innych gatunków. Dzięki swojemu rozłożystemu pokrojowi sprawdza się również jako ozdobny, solidny żywopłot, a największą wartość dekoracyjną posiadają zarówno liście, kwiaty, jak i owoce. 

Jak wygląda berberys?

Jest pięknym, rozłożystym krzewem, który swoim wyglądem zachwyca wszystkich miłośników natury. Po osiągnięciu pełni dojrzałości osiąga wysokość nawet trzech metrów, dzięki czemu bardzo chętnie wykorzystywany jest do formułowania żywopłotów lub wypełniania pustych przestrzeni w ogrodzie. Swoje kwitnienie rozpoczyna na przełomie maja i czerwca, kiedy to na gałęziach pojawiają się drobne, zebrane w grona kwiaty o żółtym lub czerwonym wybarwieniu.

Gałęzie posiadają kłujące, cierniste kolce, znad których wyrastają niewielkie liście o epileptycznym kształcie. Liście, tak samo jak kwiaty czy owoce mają wartość estetyczną i ozdobną. Zapewnienie mu właściwego podłoża oraz regularne przycinanie i podlewanie pozwoli zapewnić mu niezakłócony wzrost i obfite plonowanie. 

Co warto wiedzieć o owocach berberysu?

Krzewinka plonuje w letnich miesiącach roku. W okresie plonowania na jej gałęziach pojawiają się podłużne, krwisto czerwone owoce jagodowe, które obecne są na krzaku aż do późnej zimy. Jak każda część rośliny, owoce te są całkowicie jadalne, a dodatkowo bogate w prozdrowotne, cenne dla organizmu ludzkiego składniki odżywcze. Ich smak, mimo dużej zawartości cukru jest cierpki i kwaśny, dlatego wiele osób decyduje się na wykonywanie z nich herbat, odwarów lub przetworów. Niewielkie, owoce jagodowe zaleca zbierać z gałęzi krzaka przed osiągnięciem pełnej dojrzałości, czyli na przełomie sierpnia i września.

Surowcami zielarskimi pozyskiwanymi z berberysu są wszystkie jej elementy, czyli kora, korzeń, owoce oraz liście. Mimo, że każdy element krzaka wyróżnia się prozdrowotnym wpływem na organizm, każda z części pozwala uzyskać całkowicie odmienny efekt terapeutyczny. 

Wartości odżywcze berberysu - jakie sole mineralne oraz witaminy znajdują się w niewielkich jagodach?

Właściwości berberysu, a dokładniej jego poszczególnych części, doceniane są od setek lat. Za prozdrowotny wpływ na organizm człowieka odpowiada bardzo wysoka zawartość witamin, soli mineralnych oraz związków chemicznych. Warto pamiętać, że suplementowanie powinno być ograniczone czasowo. Jej długotrwałe spożywanie może prowadzić do przeciążenia wątroby i trzustki, a całkowicie zakazane jest kobietom w ciąży oraz mamom karmiącym piersią.

Owoce berberysu, niezależnie od formy przygotowania posiadają bardzo niewielką ilość kalorii. Bardzo często poddawane są procesowi suszenia, który pozwala zachować bogactwo cennych składników dla organizmu. Jeśli w procesie suszenia nie wykorzystano zbędnych składników, jak cukier, olej palmowy czy syrop glukozowo-fruktozowy, owoce mogą być przyjmowane nawet przez osoby znajdujące się na diecie redukcyjnej. 

Poniższa tabelka przedstawia zawartość kalorii i podstawowych wartości odżywczych, które znajdują się w 100 g oraz jednej porcji suszonych owoców berberysu. 

Najważniejsze witaminy oraz związki chemiczne obecne w poszczególnych częściach berberysu

To krzew, którego każda część bogata jest w cenne dla zdrowia składniki. Taka zależność pozwala nadać mu cechę szerokiego spektrum działania, które umożliwia prozdrowotny wpływ na organizm człowieka na różnych płaszczyznach. Poszczególne elementy krzewinki obfitują w cenne witaminy, które są bardzo łatwo wchłaniane do komórek i tkanek organizmu człowieka.

W liściach, owocach, korze i korzeniu berberysu obecne są:

• wit. C - posiada działanie odpowiadające za wzmacnianie funkcjonowania i działania układu immunologicznego,
• witamina E - to bardzo silny przeciwutleniacz, który chroni organizm przed przedwczesnym starzeniem się komórek ciała,
• witamina P - rutyna odpowiada za wzmacnianie i uszczelnianie naczyń krwionośnych będących częścią układu sercowo-naczyniowego,
• karetonoidy - to żółty lub pomarańczowy barwnik, który posiada silne działanie antyoksydacyjne,
• alkaloidy.

Związki chemiczne i antyoksydanty - co warto o nich wiedzieć?

Antyoksydanty oraz związki chemiczne o prozdrowotnym działaniu mają pozytywny wpływ na działanie organizmu. Ich głównym działaniem jest ochrona ustroju przed rozwijaniem się przewlekłych, cywilizacyjnych chorób, a także opóźnianie procesu starzenia się poszczególnych komórek budujących ustrój. Antyoksydanty oraz inne związki chemiczne posiadają również działanie przeciwnowotworowe, które uzyskuje się, dzięki ochronie komórek przez zmianą własnego kodu DNA.

Prozdrowotnymi antyoksydantami oraz związkami chemicznymi obecnymi w berberysie są: 

• berberyna i berbamina - to związki o silnym działaniu regulującym funkcjonowanie wątroby oraz wydzielanie żółci. Dodatkowo wyróżniają się silnymi właściwościami przeciwbakteryjnymi oraz przeciwzapalnymi,
• palmatyna, protopina, kryptopina - to związki, które dobroczynne i prozdrowotnie wpływają na pracę układu krążenia oraz mięśnia sercowego,
• narkotyna - to substancja, która pozytywnie wpływa na proces oddechowy, a także wyróżnia się działaniem przeciwbólowym,
• saponina - to związek o działaniu wykrztuśnym, a także moczopędnym oraz stymulującym organizm do wzmożonej produkcji soków żołądkowych,
• garbniki - to silny antyoksydant, który chroni organizm przez namnażaniem się i działaniem wolnych rodników,
• sole mineralne - substancje, które wyrównują poziom gospodarki wodno-elektrolitowej,
• pektyny - to związki o działaniu przeciwzapalnym, dzięki czemu gaszą pojawiające się w organizmie stany zapalne,
• kwasy owocowe: winowy i jabłkowy - ich główną właściwością jest wzmacnianie procesów regeneracyjnych w nabłonkach znajdujących się w przewodzie pokarmowym,
• flawonoidy - to antyoksydanty, które działają detoksykująco na organizm, dzięki czemu pozwalają na skuteczne usuwanie nadmiaru toksyn z organizmu.

Berberys jest rośliną o wysokiej zawartości witaminy C, przez co nazywany jest "cytryną Północy". Mimo faktu, że w poszczególnych częściach krzaka znajdują się jedynie niewielkie ilości antyoksydantów, ich silne działanie pozwala na uruchomienie procesów leczniczych i terapeutycznych. 

Właściwości berberysu - jak roślina wpływa na organizm?

Berberys jest rośliną o szerokim spektrum działania. Krzew wyróżnia się licznym zastosowaniem w medycynie naturalnej, a jego poszczególne części są przetwarzane na suszone owoce, ekstrakt z kory i korzenia, suszone liście oraz herbaty. 

Najważniejszymi właściwościami berberysu są:

• pozytywny wpływ na pracę wątroby

Roślina wpływa na regenerowanie się jej płatów. Dodatkowo, związki w niej zawarte prowadzą do oczyszczenia narządu oraz przywrócenia mu prawidłowych, fizjologicznych funkcji. Dzięki jego przyjmowaniu możliwe jest pobudzenie procesu wydzielania żółci, co pozytywnie wpływa na metabolizm i przemianę materii.

• obniżanie temperatury ciała

Wyciąg z owoców berberysu bardzo często stosuje się w przeziębieniach lub chorobach, które przebiegają z gorączką. Wyciąg z kory lub korzenia rośliny działa podobnie do antybiotyku, dlatego może być wykorzystywany przy chorobach o podłożu bakteryjnym. Zawarte w krzaku związki chemiczne skutecznie obniżają temperaturę ciała. Dobrze wpływają również na ogólną odporność organizmu.

• prozdrowotne działanie na układ pokarmowy

Napar z liści berberysu, zgodnie z najnowsza wiedzą, sprawdza się przy łagodzeniu i leczeniu różnych schorzeń w obrębie układu trawiennego. Jego działanie pomaga walczyć z posiadanymi zaburzeniami trawiennymi, a także redukować ból żołądka, uczucie nudności oraz przepełnienia w żołądku. Pomaga również walczyć z zaburzeniami łaknienia, zapaleniem wątroby oraz aktywną kamicą żółciową. 

• działanie uspokajające i wyciszające układ nerwowy

Poszczególne części krzaka są polecane osobom, które są narażone na nadmierną ekspozycję na stres. Stres jest czynnikiem, który zaburza ogólne funkcjonowanie organizmu, a dodatkowo prowadzi do pobudzenia, nadmiernej nerwowości i rozdrażnienia, czego efektem jest zmęczenie i osłabienie. Wyciąg z berberysu oddziałuje wyciszająco na organizm, a dodatkowo korzystnie wpływa na samopoczucie i koncentrację.

• właściwości przeciwkrwotoczne

Roślina zawiera duże ilości wit. C oraz rutyny, dzięki czemu wykazuje silne działanie przeciwobrzękowe. Substancje witaminowe zawarte w berberysie pozwalają uzyskać efekt efektywnego uszczelnienia naczyń krwionośnych, co zapobiega krwawieniu z dziąseł czy powstawaniu pajączków na nogach.

• wspomaganie procesu odchudzania

Berberys doskonale wspiera proces redukcji tkanki tłuszczowej, czyli odchudzania. Wywar z jego części znacznie poprawia przemianę materii, a także stymuluje produkcję soków trawiennych. Działanie moczopędne pomaga zmniejszać opuchliznę ciała, dzięki usuwaniu nadmiaru wody z organizmu. 

• walka z nowotworami

W roślinie znajdują się duże ilości berberyny, czyli składnika wykazującego silne działanie przeciwnowotworowe. Prowadzone badania naukowe oraz testy laboratoryjne potwierdzają wpływ składnika na hamowanie rozwoju m.in nowotworu piersi, prostaty, jelita, krwi oraz trzustki i płuc. 

• stymulowanie układu immunologicznego

Duża zawartość witaminy C oraz ważnych antyoksydantów prowadzi do usprawnienia funkcjonowania całego układu odpornościowego. Picie naparów z rośliny może faktycznie działać na poprawę pracy odporności, co może być pomocne w okresach jej znacznego obniżenia. 

Właściwości i zastosowanie berberysu w kuchni

Berberys jest rośliną, której części bardzo często wykorzystywane są w kuchni. Z owoców wiele gospodyń domowych przygotowuje smaczne przetwory, do których zalicza się soki, dżemy, konfitury oraz marmoladę. Warto pamiętać, że obrabianie termiczne poszczególnych elementów rośliny nie prowadzi do zaniku zawartych w niej witamin, antyoksydantów i cennych związków chemicznych. 

Jedną z najpopularniejszych form przetwarzania części berberysu jest sporządzanie:

• naparu z jego liści, korzenia lub kory,
• herbaty z berberysu,
• nalewki berberysowej
• suplementów diet powstałych z różnych części rośliny.

Przed rozpoczęciem suplementacji i włączeniem do codziennej diety berberysu należy pamiętać o zachowaniu zdrowego rozsądku. Roślina bardzo silnie działa na organizm, dlatego jej przyjmowanie powinno być ograniczone czasowo. 

Skutki uboczne stosowania berberysu, przeciwwskazania

Berberys pospolity jest rośliną, która zgodnie z najnowszą wiedzą uznana jest za całkowicie bezpieczną. Bezpieczeństwo jej stosowania jest zależne od zachowania ostrożności przy jej suplementowaniu, ze względu na silne działanie na organizm człowieka. Z dobroczynnych właściwości rośliny w żaden sposób nie mogą korzystać kobiety w ciąży, matki karmiące piersią oraz dzieci, z uwagi na brak istnienia badań, które wykazywałyby brak wpływu na organizm tych osób. 

Ze względu na bogatą i silnie działającą recepturę berberysu podczas jego przyjmowania mogą pojawić się niepożądane działania. Najczęstszymi z nich są zaburzenia w funkcjonowaniu i działaniu układu pokarmowego, do których należą:

• biegunki,
• zaparcia,
• wymioty,
• bóle brzucha,
• wzdęcia,
• nudności.

Warto pamiętać, że w żadnym wypadku nie należy bagatelizować skutków ubocznych, które pojawiają się w trakcie stosowania rośliny. Zbyt wysokie dawki berberysu lub zbyt długie ich przyjmowanie może prowadzić do rozwoju krwawienia z przewodu układu pokarmowego. Dodatkowo, silny wpływ krzewu na wątrobę może prowadzić do jej uszkodzenia, a także silnego obniżenia ciśnienia we krwi.

Zbyt długie stosowanie może również skutkować znacznym obniżeniem poziomu glukozy we krwi. Antyoksydanty i związki chemiczne obecne w krzewince, dostarczane do ustroju w zbyt dużych ilościach zostają odkładane w trzustce, wątrobie lub sercu, co może prowadzić do ogólnego zatrucia organizmu.