Czym są produkty Fair Trade? Poznaj zasady sprawiedliwego handlu!
Zakupowe decyzje każdego człowieka mają ogromną moc. Zwracamy uwagę, aby produkty były dobrej jakości, korzystne dla zdrowia, w atrakcyjnych cenach. Nie zawsze jednak myślimy o tym, gdzie, przez kogo i w jakich warunkach powstały towary, które znajdują się na sklepowych półkach.
Miejsce pochodzenia ma kluczowe znaczenie w handlu, ponieważ nasze wybory mają realny wpływ na życie ludzi w krajach rozwijających się i na poprawę warunków pracy. Oznacza to, że dzięki przemyślanym zakupom możemy poprawić warunki życia społeczności pracującej przy produkcji kawy, herbaty, kakao, ryżu, czy owoców egzotycznych.
Niesprawiedliwość wielkich koncernów
Fair Trade to nazwa konkretnego oznaczenia oraz sama idea wspierająca poprawę warunków handlowych z producentami z krajów rozwijających się. Dotyczy produktów opatrzonych znaczkiem Fair Trade i nieoznakowanych. Współczesny handel nie jest sprawiedliwy. Nierówności dotykają głównie mieszkańców krajów rozwijających w Azji, Ameryce Południowej i w Afryce.
Handel opanowany przez ogromne międzynarodowe koncerny nie zapewnia producentom (rolnikom i pracownikom fizycznym) godziwych cen i zapłaty za pracę. Zyski nie są dzielone sprawiedliwe między producentów, pośredników i sprzedawców.
Przez to mieszkańcy biedniejszych krajów nie mogą godnie żyć ani wykształcić dzieci. Mieszkańcom brakuje wiedzy o faktycznych cenach płodów rolnych, mają też problemy z transportem. Wykorzystują to wielkie koncerny i narzucają bardzo niskie ceny dla wytwórców. Sytuacja właścicieli plantacji jest podobna – z powodu niskich cen muszą obniżać koszty produkcji, więc oszczędzają na pracownikach. Płacą ludziom głodowe pensje, zmuszają do pracy po 16 godzin dziennie i do bezpłatnych nadgodzin. O dniach wolnych pracownicy plantacji mogą tylko pomarzyć.
Praca odbywa się często w niehigienicznych warunkach, co prowadzi do wypadków. Zapłata dla wytwórcy – czy to kawy, kakao, dżinsów czy butów sportowych – jest skandalicznie mała i wynosi 0,5-2 proc. ceny, którą widzimy na metce w sklepie. Tak opłacani pracownicy mimo ciężkiej pracy nie są w stanie zarobić na utrzymanie siebie i rodziny, a ich pracują na plantacjach i w fabrykach od najmłodszych lat. W bardzo trudnej sytuacji są kobiety – mają pensje jeszcze mniejsze niż mężczyźni i narażone są na przestępstwa seksualne w pracy.
Uczciwa praca – godna płaca
Każdy człowiek, który uczciwie wykonuje swoją pracę, zasługuje na godną zapłatę i bezpieczne warunki pracy. To przekonanie to podstawa rozwoju społeczeństw i sprawiedliwości społecznej. Sytuacja, w której pracownik nie jest godnie wynagradzany, nazywa się wyzyskiem i prowadzi do biedy. Dlatego powstała idea sprawiedliwego handlu.
Jest to oddolny międzynarodowy ruch społeczny dążący do poprawy warunków życia i gospodarowania drobnych producentów żywności i rękodzieła z krajów globalnego Południa. Dzięki niemu ubodzy mieszkańcy Azji, Afryki, Ameryki Łacińskiej, Karaibów i Oceanii mogą pracować w bezpiecznych i zdrowszych warunkach oraz budować sprawiedliwe stosunki handlowe z bogatszymi krajami. Powyższy ruch tworzą organizacje pozarządowe, działacze, wolontariusze oraz firmy przy udziale konsumentów.
Ważne jest, aby uświadamiać kupującym mieszkającym w bogatszej części świata, że wybierając produkty Sprawiedliwego Handlu, mają realny wpływ na poprawę warunków życia biedniejszych społeczności. Oznacza to, że konsument wybierający produkty fairtrade wspiera rolników i pracowników w dążeniach do zapewnienia lepszego bytu sobie, ich rodzinom i społecznościom. Jest więc częścią zmiany na lepsze poprzez codzienne działania.
Sprawdza się popularne przekonanie, że każdy z nas może zrobić coś dobrego, nie będąc znanym aktywistą czy celebrytą. To nie jest tak, że nic nie możemy zrobić, aby przeciwdziałać biedzie i wyzyskowi. Możemy i to wiele – robiąc świadome zakupy. Na szczęście już 80% kupujących uważa, że obecność znaku fairtrade pozytywnie wpływa na odbiór produktu.
Czym jest sprawiedliwy handel?
Bardzo cenimy słowo „sprawiedliwość”. Kojarzy się ono z bezpieczeństwem, dobrobytem, ale przede wszystkim z uczciwością i szacunkiem dla drugiego człowieka. Idea sprawiedliwego handlu także opiera się na uczciwości i szacunku. Fair Trade to partnerstwo handlowe, oparte na dialogu, przejrzystości i szacunku, dążące do jak największej równości w handlu międzynarodowym.
Przyczynia się do zrównoważonego rozwoju przez oferowanie lepszych warunków handlowych oraz ochronę praw marginalizowanych producentów i pracowników najemnych, szczególnie w krajach Południa. Zakup produktów fair trade to walka ze współczesnym niewolnictwem, nieprzestrzeganiem praw pracowniczych, pracą ponad siły w niebezpiecznych i niehigienicznych warunkach, za głodowe pensje, zatrudnianiem dzieci.
Zamiast dawać jałmużnę, dajemy pracę, która pozwala w godny sposób wyrwać się z ubóstwa. A do tego kupujemy ekologiczne i dobrej jakości produkty. Produkty z certyfikatem są zwykle droższe niż w masowej produkcji. W rzeczywistości płacimy tyle, ile dana rzecz naprawdę jest warta. W przypadku konwencjonalnych produktów zyski sprzedawców są nieproporcjonalnie wysokie, a prawdziwe koszty, np.: wyzysk, biedę, dewastację środowiska naturalnego odczuwa lokalne społeczeństwo.
Certyfikat Fairtrade
Fair Trade to inaczej certyfikat sprawiedliwego handlu. Przyznawany przede wszystkim produktom spożywczym wytwarzanym w krajach rozwijających się, takim jak: kawa, cukier trzcinowy, kakao, świeże i suszone owoce egzotyczne (np. banany), ryż, miód. Omawianym odznaczeniem objęte są także produkty powstałe ze składników uprawianych w tych krajach, np. czekolada, wino, oraz niespożywczym, takim jak: kwiaty cięte, bawełna, piłki sportowe, złoto i drewno.
Zakres działania certyfikatu koncentruje się przede wszystkim na etapie produkcji i dystrybucji surowców oraz gotowych produktów. Zapewnia sprawiedliwe relacje handlowe producentom z krajów rozwijających się, dzięki czemu nie stoją na straconej pozycji w międzynarodowym handlu. Obecnie ok. 27 tys. produktów dostępnych w ponad 70 krajach zostało uhonorowanych tym certyfikatem. Jest on najbardziej znanym i zaufanym systemem certyfikacji etycznej na świecie.
Przez wiele lat współpracy Organizacje Sprawiedliwego Handlu z krajów rozwiniętych wraz z partnerami z krajów globalnego Południa wypracowały standardy certyfikacji. W 1995 roku grupa niezależnych organizacji pozarządowych utworzyła Oxfam International w celu dzielenia się wiedzą i zasobami oraz łączenia wysiłków w walce z ubóstwem i niesprawiedliwością. Oxfam Fair Trade jest częścią światowego ruchu Sprawiedliwego Handlu od samego początku. Ich szlachetnym celem jest wzmacnianie pozycji najsłabszych, drobnych producentów z najbiedniejszych krajów świata i stworzenie tym ludziom możliwości godnego utrzymania się z własnej pracy.
Wypracowane standardy dotyczą one uczestników całego łańcucha dostaw: pierwotnych wytwórców (rolników, pracowników produkcji), jak i firm handlowych dokonujących zakupu wytwarzanych przez nich produktów. Obrót surowcami oraz materiałami z certyfikatem oraz przetwarzanie ich są kontrolowane według specjalnych procedur. Spełnianie standardów ekonomicznych, społecznych i środowiskowych Sprawiedliwego Handlu jest potwierdzane przez niezależne systemy, takie jak: Fairtrade, WFTO Guaranteed Fair Trade, Fair for Life, Naturland Fair, Ecocert.
Standardy Sprawiedliwego Handlu
Współczesny handel nie należy do sprawiedliwych – sukces uzyskuje ten, kto oferuje korzystną cenę za dobry produkt, a korporacje manipulują przy cenach, wykorzystując środki finansowe i kontrakty polityczne. Wykorzystywaniu mieszkańców najbiedniejszych krajów sprzeciwia się idea sprawiedliwego handlu, która określa standardy partnerskiej współpracy. Jej efektem jest rozwój społeczności lokalnych w najbiedniejszych krajach świata i zachęcanie producentów do inwestycji zwiększającej ich potencjał.
Standardy ekonomiczne Sprawiedliwego Handlu zapewniają zapłatę stabilnej ceny, pokrywającej średnie koszty wytworzenia produktu w sposób zrównoważony. Oprócz ceny za produkty, wypłacana jest jeszcze premia wynosząca ok 10% ceny minimalnej, którą można zainwestować w projekty zwiększające potencjał. Dodatkowo producentom wypłacane są przedpłaty, co zapewnia im stabilny zbyt owoców ich pracy.
Jak wygląda wcielenie w życie standardów społecznych Sprawiedliwego Handlu? Najważniejsze jest przestrzeganie praw człowieka, a więc zakaz pracy przymusowej i zatrudniania dzieci, równe traktowanie kobiet i mężczyzn (bardzo ważna jest tutaj kwestia równości w zarobkach i warunkach pracy).
Omawiane standardy wymagają, aby w organizacjach decyzje podejmowane były demokratycznie. Związki zawodowe mogą działać na dużych plantacjach, co jest bardzo ważne, bo pilnują one przestrzegania podstawowych praw pracowniczych. Przyjęte jest, że wynagrodzenia pracowników nie mogą być niższe niż pensja minimalna w danym kraju i muszą dawać gwarancję godnego życia. Pracownicy nie mogą zbyt długo czekać na swoje wynagrodzenia, muszą je otrzymywać regularnie. Cena jaką otrzymują producenci za swoje wyroby, musi być uczciwa i ustalana z uwzględnieniem lokalnych uwarunkowań, przy udziale producentów i innych zainteresowanych stron.
Idea sprawiedliwego handlu nakłada na producentów pewne wymagania środowiskowe. Produkty fair trade mają powstawać z wykorzystaniem przyjaznych środowisku naturalnemu metod produkcji i gospodarki odpadami. Nie wolno stosować agresywnych środków chemicznych objętych zakazem. Rolnicy muszą minimalizować używanie środków ochrony roślin i nawozów sztucznych. Nie wolno stosować GMO, należy dbać o bioróżnorodność i chronić glebę przed erozją. Inaczej mówiąc: woda i zasoby naturalne muszą być stosowanie w rolnictwie i przemyśle w sposób zrównoważony. Zgodne z omawianą ideą jest skracanie łańcucha pośredników.
Produkty sprawiedliwego handlu
Karta Zasad Sprawiedliwego Handlu określa mianem produktów Sprawiedliwego Handlu wyroby produkowane i sprzedawane przez Organizacje Sprawiedliwego Handlu (zrzeszone w WFTO) oraz produkty dostarczone na rynek z oznaczeniami systemów certyfikacji Fair Trade.
Towary te są obecne w Polsce od niedawna. Na zachodzie Europy są ogromnie popularne i mają niezliczoną rzeszę zwolenników. Są powszechnie dostępne. To między innymi cukier trzcinowy, różnego rodzaju kawy, herbata i czekolada, słodycze, dekoracje, kakao.
Gdzie kupić produkty Fair Trade?
Gdzie kupić produkty Fair Trade, skoro nie są one powszechnie reklamowane i nie należą do największych i znanych koncernów? Są sprzedawane hipermarketach w całej Europie, także w Polsce. Znajdują się one zazwyczaj na półkach pomiędzy innymi towarami danej kategorii. Trzeba dokładnie czytać etykiety i szukać znaku jakości. Nie należą do najtańszego asortymentu, nie są też najdroższymi dostępnymi produktami. W szerokim asortymencie danej kategorii to cenowa średnia półka.
W niektórych sklepach możemy kupić nawet kilka rzeczy tego samego rodzaju, ale różnych marek. Warto wiedzieć, że marki mają własne linie certyfikowanych produktów. Duża część artykułów spożywczych Marks&Spencer posiada znak FAIR TRADE. LIDL wprowadził linię Fairglobe, w ramach której znajdują się towary certyfikowane.
Produkty Fair Trade w Polsce dostępne są m.in. w sieciach delikatesów, większych sieciach handlowych czy w sklepach internetowych. W Polsce wciąż za mało promuje się tę szlachetną ideę. Kierownicy sklepów często nie mają wiedzy o Fair Trade. Jest jeszcze wiele do zrobienia w sprawie promocji tego typu produktów w Polsce. Warto przekonać konsumenta do tej idei, wskazując na dobrą jakość, ekologiczność i sprawiedliwość społeczną.
Na koniec warto powiedzieć, że idea Sprawiedliwego Handlu nie opiera się na działalności charytatywnej. Do realizacji swoich celów wykorzystuje zdrowe stosunki handlowe pomiędzy ubogimi krajami Południa a bogatszą częścią świata.
Sprawiedliwy Handel narodził się w latach 60-tych, nawiązując do hasła "Trade not Aid!" (handel zamiast pomocy!). Od tego czasu wypracowano niezliczoną liczbę dobrych praktyk, owocnych kontaktów handlowych, których beneficjentami są miliony ludzi w krajach rozwijających się, którzy w końcu otrzymują godną zapłatę za swoją pracę oraz konsumenci, którzy zyskują towary wolne od złych praktyk i wyprodukowane w sposób etyczny.
Dzięki omawianej idei bogate społeczeństwa zrozumiały, że zaniżanie cen prowadzi do nędzy biedniejszych społeczeństw i do rażącej nierówności społecznej. Kraje globalnego Południa nie są uzależnione wyłącznie od pomocy humanitarnej, ponieważ dzięki tym działaniom są w reszcie w stanie konkurować na światowych rynkach.
